„Świadomość planetarna. Nowe rzeczywistości” wystawa w Galerii Arsenał elektrownia

21.04.2023–31.05.2023

Świadomość planetarna1 w ujęciu wystawy dotyczy relacji z planetą Ziemią jako całością: eksploatowaną, wyzyskiwaną, lekceważoną, doprowadzoną niemal na skraj zagłady. Jednocześnie traktowaną coraz bardziej podmiotowo, postrzeganą z empatią i troską – jako Planeta, Matka Ziemia, Gaja.

Gwałtowny postęp technologiczny, skok w metawersum czy protezowanie rzeczywistości technologią to zjawiska, które wprawdzie nie rozwiązują dotychczasowych problemów, niemniej generują nowe możliwości i niosą pytania o nowe rzeczywistości. Te zaś są szansą na wykazanie nieznanych potencjałów, uwidocznienie nowych – możliwych i wyobrażonych – relacji z Planetą.

Do opisania i zobrazowania nowych rzeczywistości nie wystarcza więc już punkt widzenia osadzony na poziomie lokalnym, glokalnym czy nawet globalnym. Stąd zwrot ku poziomowi planetarnemu, na którym Ziemia widoczna jest jako złożona całość; jest rzeczywistością poddawaną spekulacji co do jej egzystencji w przeszłości, teraźniejszości i jej wyobrażonej przyszłości. Kto poza człowiekiem jest sprawczym aktorem, agensem wobec aktualnej i przyszłej kondycji naszej Planety?

Coraz częściej powtarza się też pytanie o etyczność tworzenia rozbudowanych projektów wirtualnych w ogóle, o etyczność generowania doświadczeń artystycznych w dobie wielkiego kryzysu energetycznego, kryzysów humanitarnych i wojen; wobec dzisiejszych i nadchodzących klęsk żywiołowych i migracji klimatycznych; w perspektywie potencjalnych wojen o wodę i żywność. Coraz bardziej zwraca się uwagę na ekologiczną stronę procesowania rozbudowanych światów wirtualnych oraz zadaje pytanie o etyczność rozszerzania przestrzeni multimedialnych. Ta ostatnia kwestia dotyczy nie tylko kategorii obciążenia energetycznego, ale również odnosi się do kwestii psychologicznej i socjologicznej – funkcjonowania człowieka w społeczeństwie, we wspólnocie, na styku światów transmedialnego i realnego.

Nasze zanurzenie w technologii stało się już dawno faktem, jesteśmy wplątani w algorytmy, świadcząc „niewidzialną pracę” (Świrek, 2018). Transmedia jednak, jak pokazały ostatnie miesiące, funkcjonują w polu kultury nie tylko jako element rozrywki czy też dogodny obszar eskapizmu i wyobcowania, przestrzeń dla odmiennej komunikacji, środowisko generowania nowych wyrazów artystycznych. Pozwalają one na stworzenie swoistego backupu (kopii zapasowej, hiperdokładnego skanu) miejsc i rzeczy, na rejestrowanie modeli miast i obiektów, na dokumentowanie dziedzictwa materialnego, wspieranie pamięci – ale i na aktywne przekazywanie doświadczenia (wojny, masowej zagłady). Przestrzeń wirtualna i cyfrowe działania mogą być też aktywnym orężem – niezwykle sprawnym i nośnym. Ale też pułapką.

Wystawa Świadomość planetarna. Nowe rzeczywistości nie odnosi się wyłącznie do solipsystycznego bądź otwierającego wymiaru rzeczywistości wirtualnej. Dotyczy nowych potencjałów, ale i odwołuje się do klasycznych wątków kulturowych i historycznych: pojęcia świadomości społecznej, pozycji na mapie, sposobu widzenia świata-planety i budowania jej całościowego obrazu w wyobraźni – w kategoriach racjonalnych i pozaracjonalnych. Jakie poglądy, przekonania, idee pojawiają się w tym obszarze, kształtując nasze style myślenia, wzorce, normy? Jakie wektory i nośniki je ukierunkowują, dostarczają i/lub budują?

Punktem wyjścia dla naszej narracji – eksperymentu myślowego – jest środowisko Galerii Arsenał elektrownia w Białymstoku. Historyczny budynek elektrowni niesie w sobie bagaż symboliki kulturowej jako ucieleśnienie triumfalnej ery uprzemysłowienia, symbol postępu, świadectwo zdobyczy elektryfikacji. Budynek elektrowni, zarówno ten materialny, fizycznie obecny, jak i zeskanowany w 3D, staje się punktem styku i wiązania działań – punktem spotkania rzeczywistości fizycznej i pozamaterialnej. Będzie on jednocześnie interfejsem do kolejnych prób przepracowywania wiodących narracji nowoczesności i tego, co cywilizacja uczyniła planecie.

W projekcie pokazujemy potencjał multisensorycznych technologii XR (extended reality)2 jako zasobu nowych technik artystycznych, coraz częściej funkcjonujących równolegle do bardziej „klasycznych” i „tradycyjnych” mediów jak wideo czy instalacja. Na wystawie pojawią się więc działania, które dziś odczytujemy jako eksperymentalne: próby hakowania częściowo skomercjalizowanego obszaru XR’u, trikowego wykorzystania jego właściwości lub obejścia i odejścia od narzuconej przez nowe technologie estetyki i mechaniki. Prace z obszaru XR mieszamy z bardziej tradycyjnymi pracami wideo czy instalacjami i obiektami, badając potencjał różnorodności mediowanych przez nie języków artystycznych i narracji, a także sposobów ich przenikania się.

Wystawie towarzyszyć będą bezpłatne warsztaty teoretyczne w dniach 19–20.05.2023, które uzupełnią i poszerzą tematykę wystawy.

1 Założenie projektu jest inspirowane kategorią świadomość planetarna, zaczerpniętą z teorii socjologa i teoretyka globalizacji Rolanda Robertsona, twórcy także pojęcia świadomości globalnej (Robertson 1992, 2020), który jako jeden z pierwszych teoretyków, zwrócił uwagę na to, że zwrot w kierunku relacji świat – wszechświat jest wyzwaniem, z którym borykają się nauki społeczno-humanistyczne. W ujęciu wystawy, kategoria ta bada relacje z Planetą-Ziemią jako całością.

2 XR, extended reality, rzeczywistość poszerzona – ogólny termin obejmujący: augmented reality (rzeczywistość rozszerzoną), VR, virtual reality (rzeczywistość wirtualną) i mixed reality (rzeczywistość mieszaną).